İcra İflas Kanunu Hükümleri Doğrultusunda Haciz,Satış Giderleri Ve Zamanaşımı
1.Genel
Kişiler arasındaki ekonomik ilişkilerin günümüze kadar gelişerek gelmesinin en önemli sonuçlarından olan alacaklı ve borçlu kavramları ticari hayatın vazgeçilmez gerçeklerindendir.Alacaklı ve borçlu sıfatı icra takibinin asıl(asli) taraflarını oluşturmakla birlikte İcra İflas Kanunu hükümleri doğrultusunda hak ve borçlara sahip olup kanunların çizdiği çerçeve içerisinde hak ve borçların ifasını veyahut ifadan kaçınma hakkını ihtiva eder.
1.1 Taşınır Ve Taşınmaz Haczinin Genel Haciz İçerisindeki Yeri
Gündelik yaşantımızda herhangi bir hakka dayanmakla birlikte dürüstlük kuralına aykırı olmayan hak ve alacak dolayısıyla alacaklı tarafından İcra İflas Kanunu hükümleri doğrultusunda icra takibi yapılabilmektedir.Yapılan icra takibinin konusu mahkeme İlamı ,düzenlenmiş rehin veya ipotek sözleşmesi ,kambiyo senedi veyahut para ile ölçülebilen herhangi bir alacak olabilirken yapılacak takip doğrultusunda borçlunun sorumlu olduğu miktarın tahsili amacıyla kanundaki sair haciz yolları düzenlenmiştir.Bu yollardan bazıları günümüzde etkinliğini yitirmişken etkinliğini sürdüren haciz işlemlerinden biri de taşınır ve taşınmaz haczidir.Takip alacaklısı icra takibini nihayete erdirmek amacıyla takibin kesinleşmesi ile borçlunun taşınır,taşınmaz,maaş ücreti ,banka hesapları,üçüncü kişilerdeki alacakları ile taksim edilmemiş miras payı olmak üzere birçok hak ve alacağına haciz talebinde bulunabilir.Taşınmaz mülkiyetinin konusu Türk Medeni Kanununun 704. Maddesinde Arazi,Tapu kütüğünde ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar,Kat Mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler olarak düzenlenmiş olup bu kapsam dışındaki hususların taşınır kavramının kapsamına dahil olacağı kanun lafzından anlaşılmaktadır. Takip alacaklısı hak ve alacaklarını tahsil etmek amacıyla haciz talebinde bulunmuş ise de elbette kanuni sınırlamalar içerisinde haczi kabil olan ve olmayan mal ve haklar da bulunmaktadır.Haczi kabil olan ve olmayan mallar İİK 82. ve devamı maddelerde düzenlenmiştir.
1.2 Taşınır Ve Taşınmaz Mallarda Hacizde Tertip İlkesi Ve Aşkın Haciz
İİK’na göre alacaklının talebi doğrultusunda yapılacak haciz işlemlerinde haczedilecek malın üzerinde üçüncü bir kişiye ait olduğuna yönelik ayni hak iddiasının olması veya haczedilecek malın nevi önem arzetmektedir.Hacizli taşınır malın üzerinde üçüncü kişinin hak iddiası hukuk literatüründe İstihkak olarak adlandırılır.İstihkak, kelime anlamı ‘’hak edilen şey’’ olmakla birlikte üçüncü kişinin İstihkak iddiasına yönelik açılacak davada yetkili ve görevli mahkeme İcra Müdürlüğünün bağlı bulunduğu İcra Mahkemesidir.
Alacaklının,borçlunun borca yeter miktarda malına haciz konulmuş olmasına rağmen borca yeter miktarı aşar miktarda malvarlığının haczi talebi İİK 85/1 hükümlerini ihlal etmekle bunun yanı sıra Anayasa mülkiyet hakkına ölçüsüz bir müdahale olması sebebiyle T.C. Anayasası’na ve temel insan haklarına da aykırılık oluşturur.Buna ek olarak takip miktarına bakılmaksızın borçlunun malvarlığının tümüne haciz konulması aşkın hacze sebebiyet vereceği ve süresiz şikayete tabi olduğu İİK m.16/2 de açıkça düzenlenmiştir.
1.3 Taşınır Ve Taşınmaz Mallarda Haczin Tasarruf İşlemlerine Etkisi ve Malvarlığının Haciz ile Devri
Borçlunun taşınır mallarına konulan haczin niteliği İİK 86. maddesine göre ‘’borçlu, alacaklının muvafakati ve icra memurunun müsaadesi alınmaksızın mahcuz taşınır mallarda tasarruf edemez. haczi koyan memur hilafına hareketin cezai mesuliyeti müstelzim olduğunu borçluya ihtar eder.’’ dolayısıyla taşınır malların hacizli şekilde devri hüküm doğrultusundaki istisnalar haricinde mümkün değildir. Borçlunun taşınmaz mallarına konulan haczin tasarruf işlemine etkisi ise ancak belirtelim ki haciz, o taşınmaz üzerindeki tasarruf yetkisini ortadan kaldırmaz .Taşınmaz malın haczedilmesi ile birlikte İcra İflas Kanununun 91. maddesi ve Medeni Kanunun 1010. maddesi gereği tasarruf yetkisi kısıtlanır. Haciz dolayısıyla taşınmaz mal üzerine konulan şerhin haczi aleni hale getirmesi yani herkes tarafından bilinebilir kılması özelliği ile üçüncü kişilerin haczi bilmediklerini öne sürmelerini ve iyi niyetli kazanımları engellenir.Sonuç olarak taşınmazların üzerinde geçerli bir haciz tesis edilmiş olsa dahi devri mümkün olup taşınmaz maliki İcra İflas Kanunu ve Medeni Kanun hükümleri çerçevesindeki sınırlamalara tabi olmak kaydıyla tasarruf yetkisine sahip olmaktadır.
- Taşınır Ve Taşınmaz Mallardaki Haczin Düşmesi Ve Zamanaşımı
Kanunkoyucu takip alacaklısına hak ve alacaklarını tahsil edebilmesi adına hukuki çerçevesinin kanun maddeleriyle belirlendiği şekilde haciz talep edebilmesine cevaz vermiş ise de bu hakkın kötüye kullanılmaması için talep edilecek hacze yönelik de zamanaşımı süreleri öngörmüştür. İcra İflas Kanununda zamanaşımına yönelik düzenlenen 106. Ve 110. maddeleri doğrultusunda haczedilen malın 1 yıl içerisinde satışının istenmemesi ve satış istenmesine rağmen satış avansının yatırılmaması veyahut satışından vazgeçilip yeniden satış talep edilmemesi halinde haczin düşeceği hüküm altına alınmıştır. (24/11/2021 tarihindeki kanun değişikliği öncesinde taşınır ve taşınmaz hacizlerinin zamanaşımına uğraması 6 ay ve 1 yıllık sürelere tabi iken) 24/11/2021 tarihli 7343 sayılı İcra İflas Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun hükümleri doğrultusunda sair kanuni düzenleme öncesindeki (daha önceki) hükümlere göre taşınır hacizleri bakımından haczin geçerliliği (düşme müddeti) 6 ay olarak uygulanmaktayken yeni düzenleme doğrultusunda hacizli malın taşınır veya taşınmaz olmasına bakılmaksızın mahcuz mala yönelik tesis edilmiş haczin 1 yıl içerisinde satışının istenmemesi ve satış istenmesine rağmen satış avansının yatırılmaması veyahut satışından vazgeçilip yeniden satış talep edilmemesi halinde düşeceği öngörülmüştür. (1 yıl olarak değiştirilmiştir). Taşınır ve taşınmaz hacizlerinde 1 yıllık sürenin uygulanması hususunda taşınmaz hacizleri bakımından tartışma bulunmamakla birlikte taşınır hacizleri yönünden icra dairelerinin elektronik satışa geçme tarihleri itibariyle sair hükmün yürürlüğe girme tarihi değişkenlik göstermektedir.Taşınır hacizlerinde 1 yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması adına elektronik satışa geçen icra daireleri ile Tüm Türkiye’de elektronik satışa geçildiği tarihin ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir.
2.1 Satış Giderleri Tarifesinin Uygulanması Hakkında Yapılan Değişiklikler Doğrultusunda Hacizlerde Zamanaşımı
Taşınır hacizlerinde 1 yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması adına 08/03/2022 tarihli İcra ve İflâs Kanunu Uyarınca Elektronik Ortamda Yapılacak Satışların Usulü Hakkında Yönetmelik ile Satış Giderleri Tarifesiyle elektronik satışa geçen icra daireleri ile Tüm Türkiye’de elektronik satışa geçildiği tarih birlikte değerlendirildiğinde;
Elektronik satış uygulamasına geçilmesine karar verilen 15/03/2022 tarihinden itibaren Ankara Batı İcra Dairesinde, 01/06/2022 tarihinden itibaren Ankara, Kayseri ve Bursa illeri ile bu illere bağlı olan ilçelerde, 01/09/2022 tarihinden itibaren Antalya, Aydın, Gaziantep, Kocaeli, Konya, Mersin, Samsun ve Van illeri ile bu illere bağlı olan ilçelerde, 01.11.2022 tarihinden itibaren ise İstanbul ili ve ilçelerinde taşınır haczinin geçerliliği yönünden 1 yıllık zamanaşımı süresi uygulanmaya başlanmıştır. İcra ve İflâs Kanunu Uyarınca Elektronik Ortamda Yapılacak Satışların Usulü Hakkında Yönetmelik ile taşınır hacizlerinde 1 yıllık zamanaşımı süresinin uygulanması ve elektronik satış usulünün uygulanacağı yerlerin dışındaki İcra Dairelerinde zamanaşımı süresi ile elektronik satışa geçilmesine yönelik Resmi Gazetede yayımlanan 7343 sayılı Kanun ile değişik 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanunu’na eklenen Geçici 18’inci madde hükmüne istinaden, mezkûr Yönetmelik ve Tarife’nin uygulanmasına Ülke genelinde henüz uygulamaya geçilmeyen tüm il ve ilçelerde 02.01.2023 tarihi itibarıyla ilanı yapılacak artırmalar hakkında başlanacaktır.Özetle taşınır haczinin 1 yıl olarak uygulanması 08/03/2022 tarihli İcra ve İflâs Kanunu Uyarınca Elektronik Ortamda Yapılacak Satışların Usulü Hakkında Yönetmelik ile belirlenen icra dairelerinde belirtilen sürelerden itibaren, geri kalan tüm il ve ilçelerde ise 02/01/2023 tarihinde yürürlüğe girecek olup bu tarihlerden önce konulan geçerli taşınır hacizleri bakımından zamanaşımı süresi 6 ay olarak uygulanmakta bu tarihlerden sonra konulan geçerli taşınır hacizleri bakımından 1 yıl olarak uygulanmaktadır.
Kanun lafzından anlaşılacağı üzere haczin bir zamanaşımına tabi olduğu ve belirtilen sürelerin dolması ile haczin geçerliliğini yitireceği görülmekle mahcuz malın süresi içerisinde satışının talep edilmesi bu süreleri durdurmakla birlikte hacizler hukuken mevcudiyetini koruyacaktır. Taşınır ve taşınmaz hacizlerinde satış talebinde bulunmakla birlikte geçerli bir satış talebinden bahsedebilmek için satış masraf avansının dosyaya depo edilmesi gerekir.Bu hususta taşınır ve taşınmaz malın türüne göre yatırılacak satış avansı miktarı değişkenlik göstermektedir.Son yapılan düzenleme ile Resmi Gazetede 08/03/2023 tarihinde yayımlanan Satış Giderleri Tarifesine göre;
-Taşınmaz mallarda 11.600,00 TL
Otomobil ve Diğer Yük Vasıtalarında 5.800,00 TL
Kamyonet,Minibüs,Midibüs,Arazi Taşıtında 6.260,00 TL
Kamyon,Otobüs,Çekicide (Tır) 7.900,00 TL
İş Makineleri,Römork,Çekici+Römorkda 8.980,00 TL
Taşınır mallarda 1.200,00 TL
Olarak belirlenmiştir.Satış giderinin eksik yatırıldığı icra takipleri bakımından satış avansının hangi tarife esas alınarak tamamlanması gerektiğine yönelik Tarifenin 9. Maddesinde ‘’Satış giderinin belirlenmesinde,satış talebinin yapıldığı tarihte yürürlükte bulunan tarife esas alınır.Tarifenin 3. Maddesinin ikinci fıkrası hükmü saklıdır.’’ Hükmüne yer verilmiş olup uygulanacak tarifenin satış talebinin yapıldığı tarihin esas alınacağı yer almıştır.Saklı tutulan 3.maddenin 2.fıkra hükmü ise ‘’peşin olarak yatırılan miktarın yetersiz kaldığı anlaşılırsa icra müdürü tarafından miktarın tamamlanması için satış isteyene on beş günlük süre verilir.’’ Olmakla, tarifede belirlenen tutarların asgari miktarlar olduğu, icra müdürü tarafından satış giderinin tamamlattırılması için on beş günlük süre verilmesi ve tamamlattırılmaması halinde de yine satıştan vazgeçildiği saklı tutulan hüküm ile ifade edilmiştir.Başka bir deyişle haciz talebinde bulunulan döneme ait Tarifenin esas alınması gerekmektedir.Ancak bu duruma istisna teşkil edecek nitelikte 09/02/2023 tarihinde yayımlanan İcra İşleri Dairesi Başkanlığının ‘’Satış Giderleri Tarifesinin Uygulanması’’ konulu yazısında ‘’Tarife’nin yürürlüğe girdiği 08/03/2022 tarihinden önce satış talep edilmiş olmasına rağmen kıymet takdiri ile muhafaza ve satış giderlerinin tamamının yatırılmadığı haller ile 08/03/2022 tarihinden sonra satış talep edilmesine rağmen elektronik satış uygulamasına geçilmemiş olması nedeni ile Tarife’ye bağlı kalınmaksızın takdir edilen veya alacaklı tarafça Tarife’de belirlenen miktarın altında yatırılan giderlerin 08/03/2023 tarihine kadar(08/03/2023 dahil ) yatırılmasının veya tamamlanmasının zorunlu olduğu,bu süre içinde giderlerin peşin olarak yatırılmaması durumunda satış talebinin vaki olmamış sayılacağı sonucunu doğuracağı değerlendirilmektedir.’’ belirtildiği üzere 08/03/2022 tarihinden önce veyahut bu tarihten sonra talep edilmiş olmasına rağmen Tarifede belirlenen satış giderinin 08/03/2023 tarihine kadar tamamlanmaması halinde satış talebinden vazgeçilmiş sayılacağı açıkça belirtilmiştir.Yayımlanan görüş yazısı ile satış talebinde bulunulmuş fakat satış gider avansının tamamlanmadığı dosyalarda tartışma hasıl olmuştur.Görüş yazısının lafzından anlaşılacağı üzere (yatırılacak satış gider avansının 08/03/2023 tarihli Tarife ile 08/03/2022 tarihli Tarifelerden hangisinin uygulanacağı değerlendirildiğinde yayımlanan görüş yazısında) 08/03/2022 tarihinde yayımlanan Tarifedeki miktarların esas alınacağı açıka anlaşılmaktadır.08/03/2022 tarihli Satış Giderleri Tarifesine göre;
-Taşınmaz mallarda 5.780,00 TL
Otomobil ve Diğer Yük Vasıtalarında 2.880,00 TL
Kamyonet,Minibüs,Midibüs,Arazi Taşıtında 3.110,00 TL
Kamyon,Otobüs,Çekicide (Tır) 3.930,00 TL
İş Makineleri,Römork,Çekici+Römorkda 4.470,00 TL
-Taşınır mallarda 840,00 TL
Olarak belirlenmiştir.
- SONUÇ
Sonuç olarak tamamlanacak avansın elektronik satış uygulamasına geçilmemiş olması nedeni ile Tarife’ye bağlı kalınmaksızın takdir edilen veya alacaklı tarafça Tarife’de belirlenen miktarın altında yatırılan giderlerin 08/03/2022 tarihinde yayımlanan Tarifeye göre 08/03/2023 tarihine kadar yatırılmasının veya tamamlanmasının zorunlu olduğu görülmektedir.08/03/2023 tarihinden itibaren konulan hacizlere yönelik ise 08/03/2023 tarihli Satış Giderleri Tarifesinin uygulanacağı tatbik edilmiştir.
SALİH SEFA TOPÇU